Czytanie uczestniczące jako forma terapii.

                    O zaletach czytania książek dzieciom, już od najwcześniejszych lat, powiedziano bardzo dużo. Nie podlega żadnej dyskusji, że czytanie dziecku książek, wierszy, poszerza jego słownictwo bierne i czynne, uczy budowania własnych wypowiedzi, rozwija jego wiedzę o sobie i o otaczającym świecie. Zagłębianie się w literaturze przyczynia się także do doskonalenia percepcji słuchowej (np.: zapamiętywanie nowych wyrazów, konstrukcji zdaniowych, fleksji), logicznego myślenia – szczególnie przyczynowo – skutkowego, koordynacji oko-ręka. W bajkach dziecko styka się z odwiecznym problemem walki dobra ze złem i uczy się odróżniania dobra od zła. Efektem rozbudzania zamiłowania do literatury jest budowanie u najmłodszych wrażliwości moralnej oraz poczucia humoru.

                    Dzisiejsze rozważania podejmują kwestię czytania, ale które jest udziałem dzieci z deficytem komunikacji. Ta forma staje się dla nich zarówno zabawą, edukacją i terapią. Często mamy do czynienia ze złożonymi deficytami u dziecka, dlatego wprowadzenie metody czytania uczestniczącego pomoże na wielu płaszczyznach. Dziecko z deficytem uwagi będzie się uczyło koncentracji, budowania wspólnego pola uwagi; z MPD będzie dodatkowo mogło uczyć się manipulacji, wskazywania palcem bądź całą dłonią (w zależności od jego fizycznych możliwości) i koordynacji oko-ręka. Dziecko z afazją lub autyzmem oprócz powyższych komponentów, będzie mogło uczyć się także poczucia sprawstwa, własnej mocy, satysfakcji z sukcesu, jakim niewątpliwie jest samodzielne czytanie, ale nade wszystko będzie budowało swoje kompetencje językowe i społeczne, jak budowanie relacji.

                      W kilku słowach: czym jest czytanie uczestniczące? „Czytanie uczestniczące (ang. Interactive shared reading), nazywane również interaktywnym czytaniem, jest formą wspólnego czytania przez dorosłego i dziecko (użytkownika AAC), podczas którego dziecko nie tylko słucha i patrzy na tekst, ale także jest aktywne – w możliwy dla siebie sposób. Dostarcza naturalnego kontekstu do posługiwania się symbolami, uczy umiejętności rozpoznawania symboli oraz generalizacji. Umożliwia doskonalenie funkcji komunikacyjnych – proszenia, odmawiania, komentowania, zadawania pytań, a także naukę nowych pojęć, tworzenia złożonych wypowiedzi. Zwiększa częstotliwość inicjowania komunikacji przez użytkownika AAC i rozwija naprzemienność działań[1].

                    Pierwszym etapem czytania uczestniczącego może być nauka wskazywania palcem/dłonią na symbole zamieszczone na stronach książki. Podczas czytania, kiedy pada słowo – klucz, wówczas modelujemy ruch ręką dziecka i kierujemy na symbol, który jest umieszczony na kartach książki. Pomocnymi mogą być różne sensoryczne dodatki w książce: dziurki, wgłębienia, wypukłości, różne faktury.

[1] Grycman M., Kaczmarek B.B, Podręczny słownik terminów AAC (komunikacji wspomagającej i alternatywnej), Impuls, Kraków 2014.

   (zdj. 1. Pola czyta Bajkę o bardzo głodnej gąsienicy E. Carle)

               Następnym etapem czytania uczestniczącego jest doczepienie przez dziecko symbolu uzupełniającego tekst (po usłyszeniu słowa – klucza). Przygotowane symbole umieszczamy na tablicy/podkładce przed dzieckiem i uczymy zabierania PCS do ręki w momencie, kiedy pada słowo – klucz. Wówczas młody czytelnik umieszcza go na karcie książki lub w miejscu przygotowanym do tego. Przykładem może być książka Sałatka owocowa, ucząca dzieci nazw owoców oraz identyfikowania desygnatu z symbolem.

   (zdj.2 nauka owoców Sałatka owocowa)

               Wykorzystanie technologii do czytania uczestniczącego wspiera dzieci, zarówno te, które mają problemy z poruszaniem rękami, ale i te zaczynające swoją przygodę z literaturą. Tu wychodzą nam naprzeciw: komunikatory, switch’e, przyciski. Dają nam możliwość nagrywania,     od prostych i krótkich fraz, po całe zdania. Zadaniem dziecka jest uruchomienie urządzenia. Dziecko możemy uczyć naciskania w odpowiednim momencie, przez podanie mu urządzenia, ale możemy zostawić go dziecku do dyspozycji i będzie miało możliwość samo decydować, kiedy „odczytuje” fragment tekstu.  Wykorzystujemy te teksty literatury, których wersy czy frazy powtarzają się lub dają możliwość nagrania dźwięku odpowiedniego do wiersza czy opowiadania.  Doskonałym przykładem są wiersze – klasyki: A-psik, Pomidor, Pani Zima, Dorotka.

(zdj.3. Benio czyta Dorotka J. Porazińska)                  (zdj.4. Emilka czyta Spóźniony słowik J. Tuwim)

Ważnym elementem w doborze czytanego tekstu i rodzaju czytania uczestniczącego jest: poziom sprawności fizycznej (ręce) oraz poziom sprawności intelektualnej dziecka.

            Przygotowanie bazy pozycji przeznaczonych do czytania uczestniczącego najprościej zacząć od znanych wierszach (np.: Brzechwa, Tuwim, Konopnicka, Niewiadomska, Krasicki), najprostszych bajek (np.: Grimm, Perrault, Andersen). Jeśli zakładany prymarny aspekt edukacyjny, wówczas tworzymy własne książki. Wprowadzamy naukę: części ciała, owoców, warzyw, części garderoby, członków rodziny itp. Jeśli posiadamy wiedzę o przeżyciach dziecka, przygodach jego rodziny, wówczas możemy tworzyć opowieści na tematy dotyczące tylko naszego podopiecznego.

(zdj. 5. Pracowity dzień K. Caswell)                         (zdj. 6. Wielki bal M. Baran)

         Czytanie uczestniczące, poza funkcją edukacyjną i rozrywkową, ma ogromne znaczenie społeczne. Jest cudownym czasem budowania relacji i bliskości z dzieckiem, dlatego niezmiernie ważnym jest, aby „zarazić” tym rodziców i motywować ich do tworzenia w domu własnych biblioteczek.

Małgorzata Baran

logopeda, terapeuta AAC,

oligofrenopedagog, surdopedagog.